- Strona Główna -
- Historia Szkoły -
- Różności -
- Kronika Szkoły -
- Spotkania po latach -
- Muzeum - Kroniki -
Almanach Absolwentów IV L.O. im. H. Sienkiewicza w Częstochowie

1915 - 1934 część I

Autor: Dorota Czech
Data dodania: 23.04.2009 15:12:27

<b>Rada Towarzystwa Opieki Szkolnej w Częstochowie ( 1916 r. )</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Rada Towarzystwa Opieki Szkolnej w Częstochowie ( 1916 r. )

<b>Edward Mąkosza podczas próby chóru szkolnego ( 1916 r. )</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Edward Mąkosza podczas próby chóru szkolnego ( 1916 r. )

<b>Harcerze - uczniowie gimnazjum; pierwszy z prawej Jan Niemierko ( lata 20 )</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Harcerze - uczniowie gimnazjum; pierwszy z prawej Jan Niemierko ( lata 20 )

<b>Komitet rodzicielski ( lata 20 )</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Komitet rodzicielski ( lata 20 )

<b>Sala biologiczna. Pierwszy z prawej Jan Pruffer</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Sala biologiczna. Pierwszy z prawej Jan Pruffer

<b>Marian Zarembski podczas zajęc z rysunku</b>
Kliknij aby powiekszyc zdjecie
Marian Zarembski podczas zajęc z rysunku

Od Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej do Gimnazjum i Liceum im. Henryka Sienkiewicza (1915–1939) (Dorota Czech)


1. Utworzenie Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej i jego miejsce w strukturze szkolnictwa średniego w Częstochowie

Powstanie w Częstochowie Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej (przekształconego później w Gimnazjum Państwowe im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie) przypadło na trudne lata I wojny światowej. Częstochowę i tereny dawnego powiatu częstochowskiego wojska niemieckie zajęły po krótkotrwałej potyczce granicznej z Rosjanami wczesnym ran-kiem 3 VIII 1914 r. Wkroczyły do miasta od strony Kawodrzy. Granica między zaborami – rosyjskim i niemieckim – przebiegała o kilkanaście kilometrów od Częstochowy. Po wejściu Niemców nastąpiły pierwsze aresztowania i wywózki ludności cywilnej w głąb Niemiec. Rozpoczął się terror i krwawe represje okupanta wobec ludności cywilnej, którą kłamliwie oskarżano o prowokacje i działania antyniemieckie. Władzę w mieście sprawował co prawda cywilny zarząd, ale był on całkowicie podporządkowany Niemcom. Zaczęła się gospodarka rabunkowa okupanta, wywózki siły roboczej, demontaż oraz wywóz urządzeń i surowców do fabryk Górnego Śląska. Wojna sparaliżowała wszystkie sfery życia miasta i regionu; stanęły fabryki, spadła wytwórczość w mniejszych zakładach rzemieślniczych, systematycznie usta-wały wszelkie formy aktywności gospodarczej, kulturalnej, oświatowej .
Na początku kwietnia 1915 r. dawny powiat częstochowski podzielono na dwie strefy okupacyjne: niemiecką i austro-węgierską. Gminy położone w północno-wschodniej części powiatu zostały przyłączone do terenów pod okupacją austro-węgierską i utworzyły powiat noworadomski, z siedzibą powiatu w Noworadomsku. Częstochowa pozostawała nadal pod okupacją niemiecką, natomiast klasztor jasnogórski w okresie od 26 IV 1915 r. do 4 XI 1918 r. okupowany był przez wojska austriackie jako „Enclave Jasna Góra” .
Sytuacja szkolnictwa średniego w Częstochowie w pierwszym roku wojny była krytycz-na. Czas wojny obniżył jeszcze poziom nauczania w i tak zaniedbanym szkolnictwie. Wy-buch wojny w czasie wakacji zatrzymał wielu nauczycieli poza Częstochową, co uniemożli-wiło im powrót na czas. Także mobilizacja uszczupliła grono nauczycieli znajdujących się w mieście; wielu, szczególnie młodszych, wstąpiło do Legionów. Wreszcie część nauczycieli ze względów bezpieczeństwa opuściło Częstochowę, udając się w głąb Rosji.
Lokale szkół średnich bardziej niż lokale szkół elementarnych były narażone na zajęcie na potrzeby kwaterunkowe wojska, gdyż były większe. Budynek szkolny po rosyjskim gim-nazjum rządowym przy al. NMP nr 56 zajęli w połowie sierpnia 1914 r. członkowie Polskich Drużyn Strzeleckich, dowodzeni przez Tadeusza Weesego. We wrześniu i październiku 1914 r. w budynku działał komisariat Polskiej Organizacji Narodowej i Komenda Placu Legionów prowadzące zaciąg i szkolenie ochotników do Legionów Polskich. Później budynek służył wojsku niemieckiemu, m.in. znajdowało się tam kasyno.
Inne budynki szkół średnich, jak Gimnazjum Wincentego Szudejki, Gimnazjum Gustawa Kośmińskiego oraz Wacławy Chrzanowskiej, zostały także czasowo zajęte przez wojska niemieckie. Pierwsze miesiące wojny szczególnie niekorzystnie wpływały na sytuację szkół. Ciągłe zajmowanie budynków szkolnych przez wojsko, dezorientacja ludności z obawy przed powrotem armii rosyjskiej, codzienne problemy z aprowizacją i drożyzna – czynniki te hamu-jąco wpływały na rozwój oświaty w Częstochowie i regionie.
Poniższa tabela przedstawia stan ówczesnego szkolnictwa średniego.

Tabela 3. Stan szkolnictwa średniego w Częstochowie w roku szkolnym 1914/15


Właściciel
Szkoły
Typ szkoły
Ilość nauczycie-li
Ilość czynnych klas Ogólna liczba uczniów
na początku roku szkol. na końcu roku szkol.
Gustaw
Kośmiński 8-klasowe gim-nazjum męskie
15
9
102
128
Czesław
Bagieński Szkoła
Handlowa
12
6
-
84
Wincenty Szu-dejko (potem zwane Gimna-zjum Polskim)
8-klasowe gim-nazjum męskie
13
9
75
126
Wacława
Golczewska-
Chrzanowska 7-klasowy za-kład naukowy żeński
17
7
146
158
Leonja Komar 7-klasowy za-kład naukowy żeński
14
8
95
140
Zofia Garztecka 7-klasowa szko-ła handlowa żeń-ska
24
7
106
123
Gimnazjum
Rządowe 8-klasowe gim-nazjum męskie
-
-
nieczynne
nieczynne
Andrzejczak Szkoła Handlo-wa - - nieczynna nieczynna
Maria
Słowikowska 7-klasowa pen-sja - - nieczynna nieczynna

Źródło: J. Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (1914–1916), Częstochowa 1916, s. 13

Od początku wojny dokonywała się migracja ludności, przeważnie najbiedniejszej, spo-wodowana pogarszającą się sytuacją gospodarczą; wiele fabryk w okręgu częstochowskim na okres wojny zostało zamkniętych i spora cześć ludności zmuszona została do poszukiwania pracy w innych ośrodkach przemysłowych na Śląsku i w głębi Rzeszy Niemieckiej. W efekcie liczba mieszkańców Częstochowy w kolejnych latach wojny spadała: w 1914 r. – 94 tys. 181 mieszkań-ców, w 1915 r. – 82 tys. 754, w 1917 r. – 75 tys. 703, w lutym 1918 r. liczba ta wynosiła 76 tys. 324. Podobna sytuacja miała miejsce w powiecie częstochowskim .
Władze okupacyjne nie były zainteresowane bezpośrednio sprawami oświaty. Niemiecki starosta powiatu von Kries w 1914 r. kuratorem szkół ludowych mianował proboszcza parafii św. Zygmunta w Częstochowie, ks. kanonika Mariana Fulmana. Powstało wówczas Kuratorium w składzie: Wacław Płodowski, Czesław Bagieński, L. Wejnberg, które działało do końca roku szkolnego 1914/15, po czym przekształciło się w Komisję Szkolną przy Radzie Miejskiej, w skład której weszli: Marian Jurakowski, Dominik Klepacki, Bolesław Kołakowski, ks. kanonik Marian Nassalski, Wacław Płodowski i L. Wejnberg .
Ogółem w końcu roku szkolnego 1914/15 czynnych było 6 szkół średnich, w których uczyło się 759 uczniów, z tego 338 chłopców i 421 dziewcząt, natomiast nauczycieli było 95.
W następnym roku szkolnym – 1915/16 na nowo organizowało się szkolnictwo. Na prze-szkodzie normalnego rozwoju szkół stanęła ogólna sytuacja rozprężenia. Ludność była zdezo-rientowana panującą sytuacją; ogół rodziców nie posyłał dzieci do szkół, jedni bowiem czekali na powrót Rosjan i otwarcie Gimnazjum Rządowego, inni żyli wypadkami wojennymi, a wychowa-nie swoich dzieci odkładali na przyszłość. Dyrekcje próbowały jakoś zorganizować w warunkach wojny pracę szkół, ale na przeszkodzie stał brak lokali, które zajmowane były przez wojsko . Społeczeństwo systematycznie popadało w biedę, głównie przez brak możliwości zarobkowania, liczne kontrybucje i rekwizycje artykułów żywnościowych. W tej sytuacji ogromne znaczenie miała działalność dobroczynna Rady Głównej Opiekuńczej. Dnia 1 VII 1915 r. utworzono przy Radzie Miejskiej w Częstochowie Komitet Doraźnej Pomocy (potem działał jako organ Rady Opiekuńczej). Komitet wydawał m.in. darmowe posiłki zarówno dla młodzieży jak i nauczycieli. Kluczowe znaczenie miała tu działalność herbaciarni, które wydawały śniadania składające się z kawy lub zupy mlecznej i kromki chleba. Położenie materialne nauczycieli było w tym czasie wprost opłakane. Ich pobory zostały zniżone do około ¼ pensji wypłacanych przed wojną. Gdy-by nie to, że większość nauczycieli traktowała swoją pracę jak misję, dyrektorzy szkół i przeło-żone zmuszeni byliby je pozamykać. Częstochowski Oddział Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego pod przewodnictwem Wacława Płodowskiego także udzielał doraźnej pomocy nauczy-cielom .
Rok szkolny 1915/16 to czas zmian w organizacji szkolnictwa średniego w Częstochowie, powstało bowiem nowe gimnazjum męskie, a nieczynna przez rok pensja pani Słowikowskiej wznowiła swoją działalność. Ogromne zasługi na polu rozwoju oświaty położył dr Władysław Biegański. To z jego inicjatywy powołano Towarzystwo Opieki Szkolnej, które z kolei utworzyło gimnazjum. Swoją pierwszą siedzibę znalazło przy ulicy Staszica (w domu Buchenheimów) .
Towarzystwo Opieki Szkolnej zostało założone w 1909 r. na bazie Polskiej Macierzy Szkolnej. Do grona założycieli Towarzystwa w Częstochowie, oprócz wymienionego W. Biegań-skiego, należeli także: rejent Władysław Małkowski, ks. Marian Fulman, inż. Adam Święto-chowski, Stanisław Szymański, doktor Leon Wasilewski. Za cel postawiło sobie wówczas zakła-danie i utrzymywanie ochronek (przedszkoli), szkół ludowych, kursów dla dorosłych, semina-riów nauczycielskich, czytelni, bibliotek, szkół rzemieślniczych z warsztatami .
Jan Prüffer, absolwent gimnazjum rządowego i późniejszy nauczyciel w Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w latach 1915–1917, tak opisuje powstanie i działalność Towarzystwa Opieki Szkolnej:
„TOS powstało na bazie dawnej Macierzy Szkolnej, obejmując swym zasięgiem Ziemię Piotrkowską, statut bowiem nie pozwalał na szerszą działalność. Sytuacja Zarządu Głównego jak i Oddziału Częstochowskiego w r. szk. 1914/15 była bardzo zła. Od wybuchu wojny do listopada 1914 r. działało jedynie 6 szkół elementarnych. Dopiero w listopadzie zaczęto organizować Kur-sy Samokształcenia dla Analfabetów przy ul. Staszica, św. Barbary i na Ostatnim Groszu. Oprócz tego przy Towarzystwie działała Sekcja Pomocy dla Młodzieży Szkół Średnich, którą prowadziła pani Jabłońska. Towarzystwo liczyło ok. 300 członków. Skład Zarządu centrali stanowili: Marian Jurakowski – przewodniczący, ks. Marian Fulman – zastępca przewodniczącego, Mieczysława Biegańska, Olimpia Paciorkowska, dr Leon Wasilewski i Jan Wróblewski. Natomiast Zarząd Oddziału Częstochowskiego tworzyli: Konstanty Rejman – przewodniczący, ks. Jeliński – za-stępca przewodniczącego, Wacław Płodowski – sekretarz, Antoni Frydecki, Józef Grygosiński, Marian Jurakowski, Dominik Klepacki, p. Markowski, ks. Masłowski, Feliks Prüffer, W. Przy-godzki i Maksymilian Paciorkowski. W roku szkolnym 1915/16 znacznie ożywiła się działalność Towarzystwa Opieki Szkolnej. Dzięki subwencji Magistratu m. Częstochowy w wysokości 10 tysięcy rubli Towarzystwo utrzymuje 12 szkół elementarnych, przeważnie na krańcach miasta, oraz 3 w powiecie. Oprócz tego wobec braku lokali, ławek i pomocy naukowych, otwarto 14 szkółek popołudniowych w lokalach własnych i szkół miejskich. Towarzystwo wspiera także ma-terialnie dawną szkołę Kolei Herbsko-Kieleckiej, składającą się z 3 oddziałów. Poza tym pod egidą Towarzystwa znajdują się Kursy Samokształcenia, pedagogiczne, Kursy dla Nauczycielek i Kursy dla Analfabetów Dorosłych oraz ostatnio otwarte 8-klasowe Gimnazjum Męskie. W bieżą-cym roku szkolnym Zarząd Towarzystwa stanowili: Marian Jurakowski – przewodniczący, dyr. Wacław Płodowski – zastępca przewodniczącego, Sobiesław Ziemski – sekretarz, Antoni Fry-decki – skarbnik, Dominik Klepacki – gospodarz oraz Władysław Jabłoński, Ludwik Mężnicki, Feliks Prüffer, Jan Prüffer (syn Feliksa), Przygodzki, Edmund Sojecki, Eugeniusz Zagrodzki” .
W dniu 21 VI 1915 r. zarząd oddziału częstochowskiego Towarzystwa Opieki Szkolnej Ziemi Piotrkowskiej złożył Radzie Miasta Częstochowy (której przewodniczył dr Józef Mar-czewski) memoriał w sprawie powołania ośmioklasowego gimnazjum męskiego filologiczno-realnego oraz przyznania subsydium na funkcjonowanie gimnazjum w wysokości 10 tysięcy ru-bli rocznie. W memoriale tym czytamy:
„Zarząd TOSz na zasadzie ustawy, mając prawo otwierania szkół średnich, już od dłuż-szego czasu nosił się z myślą ujęcia w swe ręce, choć częściowo, wychowania młodzieży męskiej naszego miasta (…). Wychowanie młodzieży, zwłaszcza męskiej, w każdym społeczeństwie jest stawiane na pierwszym planie prac (…). Cała przyszłość narodów opiera się na oświacie i wy-chowaniu młodych pokoleń, z nich bowiem powstają przyszli obywatele kraju, których zadaniem musi być podjęcie syzyfowej pracy dla dobra narodu”.
Magistrat miasta Częstochowy uchwalił w dniu 2 VIII 1915 r. przyznanie powstającemu gimnazjum subsydium w wysokości 6 tysięcy rubli rocznie . W dniu 6 VIII 1915 r. na pierw-szym posiedzeniu zarządu Towarzystwa Opieki Szkolnej w Częstochowie, któremu przewodni-czył dr Władysław Biegański, postanowiono utworzyć ośmioklasowe gimnazjum męskie filolo-giczne z oddziałami realnymi.
W dniu 25 VIII 1915 r. powołano Radę Opiekuńczą gimnazjum. Tworzyli ją zacni oby-watele miasta Częstochowy: mecenas Mieczysław Kokowski – który został prezesem, ks. Marian Fulman – wybrany na zastępcę, dyrektor banku Józef Nowiński – będący skarbnikiem, Antoni Januszewski – którego uczyniono sekretarzem. Członkami Rady zostali: Aleksander Bandtkie-Stężyński, doktor Ignacy Batawia, doktor Władysław Biegański, Józef Ficenes, Władysław Ja-błoński, Marian Jurakowski, doktor Edward Kohn, inż. Leon Mońkowski. Dyrektorem szkoły został wybrany jednogłośnie inż. Wacław Cyprian Płodowski. Dobór personelu nauczycielskiego Rada Opiekuńcza pozostawiła w gestii dyrektora W. Płodowskiego; miał on przedstawić Radzie kandydatów do zatwierdzenia .
Rada Opiekuńcza, w wyżej wymienionym składzie, postanowiła utworzyć gimnazjum z dwoma wydziałami: realnym i filologicznym oraz ze wszystkimi klasami (VII i VIII pod warun-kiem, że kandydaci zobowiążą się do wpłacenia wpisowego w sumie 1300 rubli) .

2. Uczniowie. Organizacje, aktywność społeczna i niepodległościowa

W dniu 11 X 1915 r. Rada Pedagogiczna wyraziła zgodę na zorganizowanie Samopomo-cy dla Uczniów Gimnazjum. Pierwszym jej prezesem był Feliks Zborowski, skarbnikiem Bole-sław Marian Niemierko. Pierwszym kuratorem Samopomocy z ramienia Rady Pedagogicznej zo-stał Sobiesław Ziemski, a pomagał mu Eugeniusz Zagrodzki. Potem byli to: dyr. W. Płodowski, Kazimierz Sabok, Jan Kozicki. Poleceniem Rady Pedagogicznej Samopomoc została zobowiąza-na do składania 4 razy w roku ogólnych sprawozdań ze swojej działalności.
Głównym zadaniem Samopomocy było udzielanie pomocy materialnej niezamożnej mło-dzieży oraz pomoc w nauce. Uczniowie zdolniejsi nauczali słabszych; zgłoszenia były dobrowol-ne, ale nigdy nie brakowało chętnych. Najbiedniejsi uczniowie otrzymywali książki i materiały piśmienne bezpłatnie. Dochody Samopomocy pochodziły najpierw ze składek uczniowskich, a potem z działającego sklepiku szkolnego, w którym uczniowie sprzedawali artykuły szkolne po niskich cenach, a mimo to sklepik osiągał zyski. Było to możliwe, gdyż towary kupowano w hur-towniach, a nie było żadnych kosztów administracyjnych. Wraz z Komitetem Rodzicielskim Sa-mopomoc w czasie dużej przerwy wydawała biedniejszym uczniom za darmo, a innym za drobną opłatą śniadania . Pierwsza kwesta na rzecz Samopomocy odbyła się 23 III 1916 r.
Oto apel młodzieży zamieszczony na łamach „Kuriera Częstochowskiego” z 22 III 1919 r.:
„Zarząd Samopomocy przy Gimnazjum Państwowym im. H. Sienkiewicza, biorąc pod uwagę, że w szkole tej znajduje się kilku uczniów niezamożnych, którym Ministerstwo Oświaty odmówiło pomocy, chcąc przyjść z pomocą kolegom, urządza w najbliższym czasie (5 IV 1919 r.) koncert oraz kwestę w gimnazjum”.
Na rzecz Samopomocy organizowano coroczne koncerty, a wraz z drużyną harcerską urządzano imprezy dochodowe, np. zabawy szkolne, kiermasze. Pierwszy wieczór wokalno-muzyczny na rzecz Samopomocy odbył się już w styczniu 1916 r. Wzięły w nim udział chóry szkolne pod kierunkiem prof. E. Mąkoszy, śpiewano polskie pieśni narodowe . W tym okresie powstały także kółka zainteresowań młodzieży: kulturalne, matematyczne, dramatyczne, krajo-znawczo-przyrodnicze, lotnicze, robót ręcznych i kultury klasycznej. Działalność tych kółek znacznie ożywiła życie szkolne, a imię szkoły rozsławiła w całym kraju. Urządzano wystawy, przedstawienia, konkursy literackie i inne. Na przykład kółko robot ręcznych, którego opiekunem był Stefan Jarzębiński, na Wystawie Krajowej w Poznaniu otrzymało w 1929 r. srebrny medal za wykonane samodzielnie pomoce naukowe . Wiosną 1926 r. na zaproszenie Komitetu Rodziciel-skiego przybył Jan Kiepura, wówczas młody i jeszcze nieznany szerszej publiczności śpiewak .
W dniu 29 IX 1935 r. w Parku 3 Maja urządzono koncert orkiestry, połączony z loterią fantową, a dochód przeznaczono na zapłacenie taksy administracyjnej za niezamożnych uczniów. Zorganizowano także wieczorek szkolny, który zgromadził sfery towarzyskie szkół częstochow-skich.
W gimnazjum działało także Koło Młodzieżowe PCK, którego opiekunem był nauczyciel Reinhardt Henschel, a przewodniczącym uczeń Jerzy Witeszczak. Koło założone 10 III 1927 r. liczyło 15 członków. W ramach działalności Koła instruktorzy z PCK prowadzili dla uczniów wykłady z ratownictwa przeciwgazowego w kl. IV i V .
Uczniowie należeli także do Sodalicji Mariańskiej, której kuratorem był ks. prefekt Mi-chał Ciesielski .
Bardzo ożywioną działalność prowadziła w gimnazjum 3 Zagłębiowska Drużyna im. Wa-leriana Łukasińskiego . Była to pierwsza drużyna skautowa w Częstochowie, rozpoczęła dzia-łalność w gimnazjum rządowym rosyjskim, jeszcze wówczas konspiracyjnie 21 X 1912 r. jako I Częstochowska Drużyna Polskiej Organizacji Skautowej im. Waleriana Łukasińskiego w Często-chowie. Założycielami drużyny byli m.in.: Adam Fidziański, Wacław Święcki, Kazimierz Busler, Kazimierz Mastalerz, Stanisław Piotrowski, Bolesław Krajewski, Antoni Pęczek.
Pierwszym drużynowym był Adam Fidziański, później komendantem był druh Bolesław Krajewski (pseudonim Kobyła), od wakacji 1914 r. Kazimierz Weese, a potem druh Hieronim Sikorski. Drużyna dzieliła się na sekcje, które prowadzili: Feliks Grabowski, Hieronim Sikorski, Tadeusz Wesse i Bolesław Binder. Pomimo rygorów i obostrzeń ze strony władzy drużyna pro-wadziła ożywioną działalność. Odbywały się zbiórki, na których omawiano prawo harcerskie, urządzano wieczornice w sali Straży Ogniowej, prowadzone były ćwiczenia z terenoznawstwa, organizowano także wycieczki.
W szkole drużyna harcerska rozpoczęła swoją działalność w marcu 1916 r. Pierwszy i drugi pluton I Drużyny tworzyli wychowankowie Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej. W 1917 r. nastąpiła reorganizacja i podział na drużyny szkolne i pozaszkolne. Pierwsza drużyna po-została przy gimnazjum i odtąd grupowała wyłącznie uczniów szkoły. Od 28 IV 1917 r. komendę drużyny objął druh Wiesław Rakowiecki. W czerwcu 1917 r. drużyna brała udział w kweście ogólnokrajowej „Ratujcie dzieci”, którą zorganizowała Rada Główna Opiekuńcza ze względu na przedłużającą się wojnę i powiększającą się nędzę społeczeństwa.
Podczas wakacji tego samego roku przy wsparciu Rady Głównej Opiekuńczej zorganizo-wano w Cielętnikach, Sekursku, Skrzydłowie i Zakrzowie kolonie harcerskie dla niezamożnych dzieci i dzieci zubożałej inteligencji. Na kolonii w Zakrzowie, urządzonej w opuszczonej leśni-czówce pod komendą nauczyciela Jana Wróblewskiego wspomaganego przez uczniów Gimna-zjum Towarzystwa Opieki Szkolnej, brało udział 60 chłopców. Uczestniczyli w grach tereno-wych, pełnili warty i służby obozowe, silniejsi pomagali rolnikom w pracach polowych. Każdy dzień na kolonii kończono odśpiewaniem Roty, kształtując w ten sposób postawy patriotyczne harcerzy. Jesienią 1918 r. starsi harcerze brali udział w rozbrajaniu Niemców. Harcerze stanowili 3 pluton I kompanii Obrony Narodowej. Komendantem plutonu był drużynowy druh Wiesław Krakowiecki, a dowódcą kompanii por. Stanisław Starczewski . W styczniu 1919 r. druh Rako-wiecki opuścił drużynę i wstąpił do wojska, drużynę objął Zdzisław Sakowski, a potem kolejno: Jacek Trawiński, Stefan Kotarski. W czerwcu 1920 r. drużynę objął Wacław Bogucki, po nim Stanisław Sakowski, a od 13 VII 1920 r. komendę drużyny przejął Stanisław Niemierko i prowa-dził ją do 14 VII 1922 r.
Drużyna angażowała się w działalność społeczną, np. pomagając w kweście na Bibliotekę Publiczną im. dra Wł. Biegańskiego, starsi harcerze pracowali w 1928 r. jako komisarze spisowi, m.in. druh Tadeusz Wolnicki. Systematycznie współpracowała z Samopomocą Szkolną przy or-ganizacji imprez szkolnych, była też kuźnią kadr dla innych drużyn, przez co czasem sama cier-piała na brak instruktorów .
Drużyna wydawała także czasopisma harcerskie; w 1917 r. wydano „Jednodniówkę har-cerską”, w kwietniu 1920 r. ukazała się jednodniówka „Biszkopt”, w czerwcu 1922 r. wychodzi jednodniówka „Świstek Harcerski”. W 1937 r., nawiązując do tradycji, ukazał się w gimnazjum „Świstek Harcerski”, czasopismo wychodziło piętnastego każdego miesiąca jako urzędowy organ Komendy II Hufca Harcerzy w Częstochowie. Pierwsze trzy numery pisma wydano latem 1937 r. staraniem 3 Zagłębiowskiej Drużyny, a od listopada 1937 r. kolejne numery pod zmienionym ty-tułem „Na harcerskim szlaku”. Przestało się ukazywać, gdy ogłoszono decyzję komendy Chorą-gwi Zagłębiowskiej zabraniającą wydawania pisma .
Zasłużonymi przywódcami harcerskimi byli: Jerzy Albert, Roman Trawiński, Wiesław Krakowiecki, Kazimierz Galiński, Aleksander Zajdler, Jan Hiszpański, Stefan Kotarski oraz czte-rej bracia Niemierko: Juliusz Feliks, Stanisław Władysław, Bolesław Marian, Jan Kazimierz, Ta-deusz Władysław Wróblewski, syn Jana, plutonowy drużyny, późniejszy znany architekt m. Czę-stochowy, podobnie jak Sikorski i Rakowiecki.
Harcerstwo wzmacniało w szkole rolę wychowawczą i społeczną oraz wychowywało uczniów na przyszłych obywateli państwa. Rada Pedagogiczna wyznaczała kuratora drużyny harcerskiej; w 1918 r. był nim Jan Smolarkiewicz, potem m.in. Józef Steczko . Idee harcerskie wśród młodzieży wspierał także dyr. W. Płodowski, będąc prezesem Powiatowego Koła Przyja-ciół Harcerstwa .
Wiosną 1919 r. uczniowie klas czwartych gimnazjum zrzeszeni w kółku krajoznawczo-przyrodniczym zaczęli wydawać pismo pod nazwą „Młody Przyrodnik”. Także w tym samym roku szkolnym zaczęto wydawać pismo uczniowskie „Głos Młodzieży Polskiej”. Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej w dniu 20 X 1919 r. ostatecznie zatwierdzono statut komitetu redagującego „Głos Młodzieży”, a kuratorami zostali: Halina Biegańska-Płodowska i Jan Kozicki. Głównym celem pisemka było ożywienie działalności kółek. W dyskusji stwierdzono, że „na pisemko nale-ży w zasadzie zezwolić, by uniknąć wydawania pisma tajnego, lecz należy pilnie przeciwdziałać grafomanii i wtrącaniu się młodzieży w nie swoje rzeczy” . W numerze trzecim „Głosu” znaleźć można było m.in. opis przeżyć spod Gródka Jagiellońskiego, wiersz Bolszewicy i ułani, szarady, kronikę, z której wynikało, że w szkole ma być urządzone Muzeum Szkolne oraz ufundowana „cegiełka wawelska”. Redaktorem był wtedy Władysław Wochna .
W 1920 r. zaczął ukazywać się dwutygodnik „Siódmak”, nazwa pochodziła od klasy VII, której to uczniowie wydawali czasopismo (w nakładzie 500 egzemplarzy). Pismo drukowano li-tograficznie. Gazetka zawierała zawsze artykuł wstępny i szereg notatek na temat życia szkolne-go, a także dział ogłoszeń i dział rozrywek umysłowych. Pierwszym redaktorem naczelnym był Jerzy Nowiński. Gazetkę sprzedawano uczniom po bardzo niskiej cenie .
W latach 1926–39 ukazywało się czasopismo „Świat Szkolny” Miesięcznik Młodzieży Szkół Średnich Częstochowy, wydawany staraniem Samopomocy Szkół Średnich w Częstocho-wie, a drukowany w oficynie wydawniczej Feliksa Dionizego Wilkoszewskiego. Pismo było dziełem samej młodzieży, od niej też wyszła myśl o jego założeniu. W „Świecie Szkolnym” były działy: literacko-naukowy, bibliograficzny, sportowy, rozrywkowy, kącik dla najmłodszych, czy-li uczniów klas I–III. Pismo wychodziło w nakładzie 400 egzemplarzy, liczyło 24 strony, było ilustrowane i drukowane na dobrym papierze. Z czasem zyskało sobie szersze grono odbiorców i jego nakład w 1928 r. wzrósł do 800 egzemplarzy. Szczególnie przez pierwszych pięć lat ukazy-wania się czasopismo utrzymywało się na wyjątkowo dobrym poziomie. W 1939 r. pozytywną opinię o „Świecie Szkolnym” zamieściło „Czasopismo Literackie”, pisząc m.in., że „artykuły wychodzące spod młodych piór zwiększają i zaostrzają uwagę czytelnika” .
W stopce redakcyjnej „Świata Szkolnego” napisano:
„Pismo młodzieży częstochowskiej dąży do zgrupowania wszystkich najwartościowszych ele-mentów, daje syntezę życia młodzieżowego, jest przyjacielem z ławy szkolnej”.
Wieloletnim kuratorem czasopisma była dr Halina Biegańska-Płodowska, w 1938 r. kura-torem został J. Schaffer, a redaktorem był Z. Zajdler. Do grona redaktorów należeli m.in. E. Ba-siński, K. Duszyński. Jednym z długoletnich redaktorów był Władysław Żesławski, późniejszy współtwórca radiowej powieści Matysiakowie. W czasopiśmie tym publikowano prace uczniów częstochowskich szkół średnich, zarówno ogólnokształcących jak i zawodowych, m.in. sprawoz-dania z dorocznych wycieczek, recenzje książek i czasopism. Dyskutowano też o rocznicach róż-nych wydarzeń historycznych, komentowano wydarzenia bieżące, np. otwarcie wystaw świato-wych, polityczne. Uczniowie dawali też próbki twórczości poetyckiej. Swój kącik mieli także wielbiciele X Muzy, zatytułowany Teatr i kino, gdzie zamieszczano recenzje filmów i sztuk te-atralnych. W „Świecie Szkolnym” swój dział miały także drużyny harcerskie szkół średnich. Na łamach gazetki nie brakowało także artykułów dotyczących życia sportowego wśród młodzieży. Nie mogło również zabraknąć krzyżówki. W gazetce ogłaszano różne konkursy: poetyckie, na reportaż. Wśród autorów piszących figurowali uczniowie Gimnazjum im. H. Sienkiewicza: Mi-chał Jędrkiewicz, Tadeusz Kulisiewicz, K. Reicher, Józef Gajsler, Józef Brojde, Natan Grinbaum, Józef Czeszejko-Sochacki, Stefan Kulesza, Edward Kowalski, K. Kasprzak, Józef Frąckowiak, Stanisław Baranowski, Wacław Grandys, Julian Nowakowski, Ludwik Teclaff, Mirosław Kuź-nicki, Stefan Niekrasz (syn Jerzego).
Wspaniała postawa patriotyczna i obywatelska cechowała młodzież gimnazjum od chwili jego powstania. Uczniowie wielokrotnie spełniali swój obowiązek wobec Ojczyzny, niekiedy za cenę życia.
Okres odzyskania niepodległości w listopadzie 1918 r. szczególnie tragicznie zaznaczył się w historii gimnazjum. W dniu 11 listopada 1918 r. uczniowie starszych klas brali udział w rozbrajaniu Niemców w Częstochowie. Jeden z nich, Włodzimierz Zagórski, harcerz młodzik I Drużyny pełniąc służbę wartowniczą w Straży Obywatelskiej przed budynkiem magistratu miasta Częstochowy, zginął w nocy z 11 na 12 listopada od kul wycofującego się oddziału niemieckie-go .
Te wydarzenia odbiły się szerokim echem; lekcje w szkole nie odbywały się. Młodzież, głównie z klas starszych – VII i VIII, znajdowała się w szeregach Straży Obywatelskiej. Często-chowy i oddziałach Obrony Narodowej.
Wychowawcy w takich oto słowach apelowali do młodzieży, aby wróciła do szkoły: „Pamiętajmy, że powstająca z grobu Ojczyzna nasza potrzebuje licznych następców pracowni-ków na wszelkich polach, nie tylko w chwili bieżącej, lecz potrzebować ich będzie również w przyszłości (…). Nauczycielstwo szkoły nie opuszcza ani na chwilę swego posterunku. Wzywa-my przeto Rodziców i Opiekunów, by swe dzieci nadal do szkoły przysyłali normalnie” . Część uczniów, którzy brali udział w rozbrajaniu Niemców, ochotniczo wstąpiła do tworzącego się w Częstochowie 27 pułku piechoty. Wraz z pułkiem wzięli oni udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920.
W latach 1918–19 harcerze z „Sienkiewicza” stawali w obronie Lwowa, brali także udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–20 i w powstaniach śląskich; wielu zginęło, m.in.: Tadeusz Andrzej Weese, jeden z założycieli I Drużyny Skautowej, zmarł 20 VII 1915 r. w au-striackim szpitalu polowym w Dzierzkowicach w wyniku ran odniesionych w potyczce pod Urzędowem, służąc w Legionach Polskich, pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych; Jan Mastalerz, harcerz I Drużyny, zginął 4 VI 1920 r. w bitwie pod Antonówką koło Kijowa, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari; Kazimierz Busler, jeden z założycieli, późniejszy rotmistrz, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych; Remigiusz Niekrasz, harcerz I Drużyny, zginął 7 VI 1919 r. we wsi Perekalje na Polesiu; Zygmunt Szyller, harcerz I Drużyny, zginął 30 VIII 1920 r. pod Józefowem pow. Hru-bieszów.
W wojnie tej polegli także inni uczniowie m.in.: Antoni Chodyński, Stanisław Nadolny (zginął 31 VIII 1920 r. pod Józefowem pow. Hrubieszów) i Marian Krauze, Antoni Grzegorzew-ski – uczeń kl. VII, Jan Kałuża i Zygmunt Szyller lat 16 (zginął 31 VIII 1920 r. pod Józefowem w powiecie hrubieszowskim) – obydwaj byli uczniami kl. VI . Aby uczcić ich pamięć, 20 XI 1921 r. na budynku szkoły odsłonięto tablicę „W potrzebie roku 1920 złożyli ofiarne życie na polu chwały”. Tablicę tę, na której widniały nazwiska wszystkich poległych, zniszczyli po 1939 r. okupanci niemieccy .
W 1921 r. na wieść o wybuchu III powstania śląskiego wielu młodych ludzi podążyło le-śnymi drogami w szeregi powstańcze. W Częstochowie powstał Komitet Obrony Górnego Ślą-ska. W dniu 3 V 1921 r. odbył się w mieście wiec i ogromny pochód 30 tys. mieszkańców. Mimo zamknięcia granicy między Polską a Śląskiem grupa ochotników z Częstochowy i okolic wzięła udział w powstaniu, licznie uczestniczyli w nim uczniowie Gimnazjum im H. Sienkiewicza. Utworzyli oni samodzielny pluton, który wyruszył z Częstochowy 3 V 1921 r. i walczył w po-wstaniu śląskim w kampanii dowodzonej przez Lucjana Rudzkiego. Poległo siedmiu młodziut-kich żołnierzy z tego plutonu.
Na polu chwały zginęli: Ignacy Ziental – poległ w walkach k. Pluder, Kazimierz Gomoli-szewski – uczeń kl. VI zginął 6 V 1921 r. pod Dobrodzieniem, Stefan Niekrasz – uczeń kl. V. Ich ciała sprowadzono do Częstochowy. Ziętala i Gomoliszewskiego pochowano 8 maja na cmenta-rzu św. Rocha. W pogrzebie uczestniczyło ok. 50 tys. częstochowian . Stefan Niekrasz spoczął na cmentarzu Kule obok swojego brata, poległego w wojnie polski-bolszewickiej .

3. Komitet Rodzicielski

Komitet Rodzicielski powstał już w 1915 r. i był jednym z pierwszych w szkołach śred-nich w kraju. Pracowali w nim m.in. sędzia Kazimierz Kędzierski (pierwszy przewodniczący Komitetu), Dawid Bochenek, Emilia Dawidowicz, Zenon Glice, Wincenty Guzowski, inż. Broni-sław Hłasko, Bolesław Kurkowski, Marian Niemierko, Jan Nowakowski. Trwała i harmonijna współpraca między szkołą a Komitetem była prowadzona także na poziomie wychowania mło-dzieży. Organizowano wspólnie z dyrekcją gimnazjum specjalne prelekcje dla rodziców na tema-ty wychowawcze, np. „Jak tłumić nerwowość dziecka”, „Wpływ szkoły na wychowanie”, „Współpraca wychowawcza rodziców ze szkołą”. Komitet organizował także dla młodzieży wy-cieczki, zabawy szkolne. Składki na Komitet były dobrowolne, obowiązywało jedynie wpisowe, z którego niezamożni uczniowie byli zwalniani.
Od czasu przeprowadzki szkoły w 1919 r. do budynku przy al. NMP nr 56 dyr. W. Pło-dowski wraz z Komitetem Rodzicielskim rozpoczęli intensywne starania o jego rozbudowę. Bu-dynek powiększono o 8 sal, zbudowano pierwszą salę gimnastyczną – pełniła także funkcję miej-skiej sali koncertowej. Obok wybudowano mieszkanie dla dyrektora gimnazjum. Inwestycję nad-zorował architekt powiatowy inż. Leon Mońkowski, ukończono ją w 1924 r. W 1921 r. 65% rodziców wsparło działania Komitetu Rodzicielskiego. Z dobrowolnych składek zebrano kwotę 1 601 020 marek polskich (na 459 uczniów 307 wpłaciło składkę). Z pieniędzy tych zakupiono książki do biblioteki, urządzono gabinety fizyczny i chemiczny, zakupiono przyrządy do gimna-styki i sportu, wypchane zwierzęta, szafy i stoły. Złożono kwotę na utrzymanie ogródka bota-nicznego oraz dotowano działalność Koła Opieki nad Uczniem b. Żołnierzem. Pozostałe pienią-dze zdeponowano w kasie Częstochowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego, Banku Handlowego i u skarbnika . W 1925 r. skład Komitetu był następujący: Kazimierz Kę-dzierski, Bolesław Kurkowski, Wincenty Guzowski, Dawid Bochenek, Zenon Glice, Jan Nowa-kowski, Emilja Dawidowicz .
W 1926 r. zatwierdzono Statut Komitetu Rodzicielskiego przy I Gimnazjum Państwo-wym im. H. Sienkiewicza. Głównym zadaniem Komitetu była pomoc w wyposażeniu gimnazjum oraz współdziałanie z gronem nauczycielskim celem roztoczenia moralnej i materialnej opieki nad młodzieżą. Fundusze na realizacje tych celów pochodziły m.in. ze składek członków, z ofiar i darowizn, z dochodów z koncertów i zabaw. Pracami Komitetu kierował składający się z ośmiu osób zarząd. Na jego czele stał prezes. Pod statutem Komitetu Rodzicielskiego podpisy złożyli założyciele: Bolesław Kurkowski, Piotr Płaza, Jan Nowakowski, Zofia Idzikowska, Wincenty Guzowski, Emilia Dawidowicz, Sabina Bociańska, Władysław Krasiński, Jadwiga Michalska i Zenon Glice. Komitet Rodzicielski na mocy postanowienia Wojewody Kieleckiego z dnia 30 I 1928 r. wciągnięto do rejestru stowarzyszeń i związków. Komitet był właścicielem i gospoda-rzem Bursy Szkolnej, która także posiadała swój odrębny statut oraz regulamin wewnętrzny. Bursą zarządzał kierownik wyznaczony przez Komitet. Do 1939 r. pracami Komitetu kierowali: Leon Rawicki (1921–1922), Kazimierz Kędzierski (1922–1925), Bolesław Kurkowski (1925–1926), inż. Bronisław Hłasko (1926–1930), Zygmunt Bogusławski (1930–1931). Oprócz wyżej wspomnianych osób do Komitetu Rodzicielskiego należeli: Leon Rawicki, Franciszek Piątkow-ski, Feliks Krajewski, Józefa Nowińska, Józef Meitlis, Józefa Starkowa, Jan Kowalik, Kazimierz Michalski, Michał Pirożyński, Roman Czarnek, Maria Widerowa, Zygmunt Markowicz .
W tym czasie z inicjatywy Płodowskiego powstały także pracownie: humanistyczna, geo-graficzna (wraz z bogatymi zbiorami regionalnymi), biologiczna, chemiczna, fizyczna, robót ręcznych i inne. Pracownię fizyczną wyposażono w pomoce naukowe zakupione przez Komitet Rodzicielski w Cambridge; wśród nich była maszyna elektryczna i woltomierz .
W tym okresie przebudowano parterowy budynek, w którym urządzono stolarnię i ślusar-nię. Kierownikiem nowych pracowni został ówczesny prezes Okręgowego Towarzystwa Rze-mieślniczego w Częstochowie, Stefan Jarzębiński. Należy podkreślić, że realizacja tych wszyst-kich projektów nie byłaby możliwa, gdyby nie ofiarna praca rodziców zrzeszonych w Komitecie Rodzicielskim.
Ogromną zasługą Komitetu było wzniesienie okazałego, dwukondygnacyjnego budynku kolonijnego w Romanowie w gminie Kamienica Polska. Budynek oddano do użytku 21 IX 1934 r. Osiedle Szkolne, bo taka nazwę otrzymał, było ośrodkiem wypoczynku wakacyjnego dla mło-dzieży, ale także miejscem nauki. Wypoczywali w nim uczniowie mający kłopoty zdrowotnie. Lekcje odbywały się latem na świeżym powietrzu, w wolnym czasie uczniowie uprawiali różne sporty, np. wioślarstwo na pobliskiej rzece. W 1932 r. młodzież i nauczyciele posadzili drzewka wzdłuż drogi do kolonii letniej w Romanowie . Od 1945 r. w budynku tym funkcjonuje samo-dzielne Liceum Ogólnokształcące.

4. Działalność dydaktyczno–wychowawcza szkoły

Pierwsze posiedzenie Rady Pedagogicznej Gimnazjum Męskiego Towarzystwa Opieki Szkolnej odbyło się 21 VIII 1915 r. Radę Pedagogiczną w roku szkolnym 1915/16 tworzyli: dy-rektor Wacław Płodowski, (fizyka i kosmografia) oraz nauczyciele: dr Władysław Biegański (lo-gika i propedeutyka filozofii), Ludwik Pomian-Biesiekierski (łacina), ks. kan. Michał Ciesielski (religia), Wacław Fiedler (język niemiecki i historia), Janina Karpińska (język polski i francu-ski), Bolesław Kołakowski (matematyka), Jan Kosieradzki (nauka w klasie wstępnej i sekretariat szkoły), Julian Lewandowski (gimnastyka), Edward Mąkosza (śpiew i kierownictwo chóru oraz orkiestr: dętej i smyczkowej), ks. Bonawentura Metler (kosmografia, astronomia), Ludwik Męż-nicki (historia i prawo), inż. Leon Mońkowski (geometria wykreślna), dr Stanisław Nowak (ana-tomia i higiena), dr filozofii Halina Biegańska-Płodowska (literatura polska, a po śmierci w 1917 r. dra Wł. Biegańskiego także logika i propedeutyka filozofii), Jan Prüffer (botanika, zoologia, anatomia i entomologia), Jan Ryslik (łacina i geografia), Władysław Rudlicki (modelowanie i rzeźba), Irena Smolarkiewiczowa (język niemiecki), Edmund Sojecki (przyrodoznawstwo i che-mia), Władysław Tatarkiewicz (algebra i geometria), Józef Wahrmund (religia dla żydów), Ma-rek Marceli Wigurski (łacina i greka), pastor Stefan Wojak (religia dla ewangelików), Katarzyna Wrede (język francuski), Wojciech Zaremba (język polski), Marian Zarembski (rysunki), Euge-niusz Zagrodzki (matematyka), Sobiesław Ziemski (język rosyjski, łacina i historia.
W latach późniejszych grono nauczycielskie stanowili także: Henryk Adler (łacina, histo-ria; późniejszy dyr. II LO im. R. Traugutta w Częstochowie), Maria Bugajska (język niemiecki), Andrzej Chłap (historia, geografia), Antonina Chodecka (język francuski), Maria Czahay (język francuski), Adam Czechowski (fizyka, matematyka; rozstrzelany przez Niemców w czasie oku-pacji), Józef Dziuba (historia, logika), Alfred Gadomski (przyroda, geografia, fizyka), Ludwik Gertner (łacina, matematyka), Władysław Głuchowski (łacina, historia), Eustachy Gutkowski (matematyka), Jadwiga Jakubowska-Stocka (geografia), Bolesław Jakubowski (język polski), Leon Jarosz (roboty ręczne), Stefan Jarzębiński (roboty ręczne), Wilhelm Klimek (matematyka, fizyka), dr Lucjan Kędzierski (anatomia), Władysław Kamiński (matematyka), Włodzimierz Klepacki (matematyka), Franciszek Kostecki (przyroda, geografia), Jan Kozicki (matematyka; pierwszy członek honorowy Polskiego Towarzystwa Matematycznego), Józef Makarewicz (ma-tematyka), Józef Mączyński (rysunki), Jan Muzykarz (matematyka, fizyka), Kazimierz Sabok (historia), ks. prefekt Piotr Sobański (religia), Jan Smolarkiewicz (język rosyjski, historia, język polski; późniejszy dyrektor II Gimnazjum Państwowego im. R. Traugutta), Bolesław Srokowski (geografia, historia), Zofia Stankowska (język francuski), Maria Starzyńska (język francuski), Tomasz Szwejkowski (kreślenie), Józef Trzos (język francuski), Feliks Witeszczak (śpiew), Wa-cław Walosiński (historia) .
W pierwszym roku szkolnym 1915/16 do Gimnazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej z Częstochowy i okolic przyjęto ogółem 578 uczniów, z których 167 zostało zwolnionych od wpi-sowego. Rok szkolny rozpoczął się 4 IX 1915 r. uroczystą mszą świętą w kościele pw. Najświęt-szego Imienia Marii, a rozpoczęcie lekcji odbyło się 6 IX. Ławki szkolne rząd niemiecki pozwo-lił zabrać z byłego gimnazjum rosyjskiego, a część pomocy szkolnych zakupiono od pana Ba-gieńskiego. Wykłady odbywały się początkowo w gmachu Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, ale gmach ten był jednak za ciasny, stąd po krótkich staraniach Rady Opiekuńczej Gimnazjum przeniesiono w dniach 20–21 IX 1915 r. do wynajętego lokalu przy ul. Teatralnej nr 19a (obecnie ul. Wolności nr 13), gdzie potem mieściło się także II Gimnazjum Państwowe im. R. Traugutta. Poświęcenia budynku dokonał 9 X 1915 r. ks. kan. Marian Fulman, ówczesny pro-boszcz parafii św. Zygmunta w Częstochowie .
W 1915 r. 40-lecie pracy nauczycielskiej obchodził jeden z najbardziej zasłużonych na-uczycieli częstochowskich, Marek Marceli Wigurski. W liście opublikowanym w grudniu 1915 r. na łamach „Gońca Częstochowskiego” pan Wigurski dziękował serdecznie wszystkim, którzy w czasie nawałnicy wojennej pamiętali o jego jubileuszu. Szczególnie zaś nauczycielom i uczniom szkół, w których pracował na czele z dyrektorem Wacławem Płodowskim oraz Gimnazjum To-warzystwa Opieki Szkolnej, gdzie odbyły się uroczystości jubileuszowe .
Już w 1915 r. prof. Edward Mąkosza zorganizował w szkole chóry i dwie orkiestry: smyczkową i dętą. Występy artystyczne uświetniały odtąd wszystkie ważne uroczystości szkolne z okazji uroczystości narodowych, rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego, wycieczki, spe-cjalne koncerty, które zawsze cieszyły się dużym zainteresowaniem słuchaczy, także poza szkołą, np. w altance w Parku 3 Maja. Dzięki wspomnieniom Stefana Wojaka można wymienić choćby niektóre nazwiska członków orkiestr oraz chórów. Zespół orkiestry stanowili: Ryszard Rajszys, Tadeusz Plebanek, Michał Zborowski, Jan Winter, Lucjan Kulej, Stanisław i Władysław Bielob-radkowie, Jakub Malko, Aleksander Biedrzycki, Lucjan Rydz, Roman Urbański, Stanisław Ko-złowski, Bolesław Niemierko, Feliks Lewkowicz, Marian Szajn.
Od samego początku w gimnazjum działała szkolna biblioteka, obsługiwana przez uczniów. Opiekunami byli nauczyciele: Bolesław Jakubowski, Władysław Głuchowski, Stani-sław Pazurkiewicz, Eugeniusz Zagrodzki. Książki wypożyczano po lekcjach. Księgozbiór liczył około 8000 pozycji naukowych i beletrystycznych. Między innymi zawierał cenne druki Szkoły Wydziałowej z Wielunia .
Należy podkreślić, że od chwili powołania szkoła zwracała uwagę na wszechstronny roz-wój swoich wychowanków. Pierwszym nauczycielem gimnastyki (lub jak wówczas mówiono ćwiczeń cielesnych) był Julian Lewandowski. Położył on ogromne zasługi na polu rozwoju tej dziedziny w Częstochowie. Zajęcia z gimnastyki, głównie tzw. szwedzkiej (skłony, przysiady etc.) oraz gry i zabawy ruchowe prowadzone były pod jego kierunkiem na boisku szkolnym, więc uzależnione były od pogody. Ponadto zajęcia odbywały się w Parku 3 Maja oraz w Parku Staszi-ca. Natomiast po oddaniu do użytku w 1924 r. sali gimnastycznej zajęcia odbywały się przez cały rok .
Lewandowski był naczelnikiem Okręgu Częstochowskiego Towarzystwa Gimnastyczne-go „Sokół” w Częstochowie. W latach 20. był też prezesem utworzonej Sekcji Nauczycieli Wy-chowania Fizycznego. Sekcja prowadziła pracę metodyczną oraz działalność praktyczną w celu popularyzacji wychowania fizycznego wśród młodzieży częstochowskiej, np. odbywały się co-rocznie Święta Sportu, na których nauczyciele prezentowali pokazowe lekcje wychowania fi-zycznego, odbywały się pokazy gimnastyczne, zawody sportowe. Do tradycji sportu szkolnego weszły także rokrocznie organizowane na ulicach Częstochowy (w III al. NMP) biegi sztafetowe szkół średnich, cieszące się ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa. Wtedy też zwykle ry-walizowały drużyny gimnazjów Sienkiewicza i Traugutta. Szkolne drużyny zapoczątkowały też rozwój gier zespołowych w powiecie częstochowskim. Julian Lewandowski spopularyzował, do-tąd nieznaną w regionie, koszykówkę. W szkole największą popularnością cieszyła się lekka atle-tyka, popularna była piłka nożna. Na początku lat 20. drużyna piłkarska Gimnazjum im. H. Sien-kiewicza była najsilniejszą wśród gimnazjów w Częstochowie. Piłkarze z gimnazjum systema-tycznie trenowali dwa razy w tygodniu, rozgrywali mecze na boisku miejskim.
Ze względu na obecność przysposobienia wojskowego w programie szkolnym, w Gimna-zjum rozpowszechnił się też sport strzelecki, a uczniowie byli członkami reprezentacji powiatu częstochowskiego. Staraniem działaczy Klubu Sportowego „Victoria” w szkole powołano sekcję juniorów tenisa ziemnego, którą wspierał finansowo m.in. gen. brygady Janusz Gąsiorowski, fun-dując w 1936 r. nagrody dla zawodników w turnieju o mistrzostwo Częstochowy. Szkoła oprócz nowoczesnej jak na owe czasy sali gimnastycznej posiadała także korty tenisowe, skocznię w dal, skocznię wzwyż oraz bieżnię na 60 m. Gimnazjum było jedną z szkół najlepiej wyposażonych w obiekty i sprzęt sportowy w całym powiecie częstochowskim. Zaś w całym okresie międzywo-jennym Gimnazjum im H. Sienkiewicza reprezentowało najwyższy poziom w konkurencjach lekkoatletycznych pośród częstochowskich szkół średnich.. Przed 1939 r. dwa częstochowskie gimnazja: im H. Sienkiewicza oraz im. R. Traugutta miały najlepiej rozwinięty sport szkolny .
Od początku istnienia szkoły prowadzona była kronika szkolna; przez wiele lat pisał ją prof. Kazimierz Sabok. Zapisy w kronice mówiły, że sienkiewiczacy nie stronili od zabaw. W trakcie corocznych zapustów w okresie karnawału lekcje były odwoływane z powodu dużej ab-sencji uczniów. Miała też szkoła swoje własne „obserwatorium astronomiczne”, ulokowane na dachu budynku, oraz stację meteorologiczną. „Obserwatorium” było wprawdzie niewielkim po-destem z desek, ogrodzonym galeryjką, ale to wystarczyło, aby pod okiem ks. Bonawentury Me-tlera prowadzić obserwację ciał niebieskich .
Jednocześnie nieustannie trwały starania władz szkolnych o pozyskanie odrębnego lokalu szkolnego. Prezes Towarzystwa Opieki Szkolnej na Gubernię Piotrkowską Marian Jurakowski złożył w marcu 1916 r. pisma do magistratu miasta Częstochowy z prośbą o przekazanie na po-trzeby Gimnazjum gmachu po dawnym rosyjskim Gimnazjum Rządowym, wówczas zajętym przez wojsko. Prosił także o zwiększenie dotacji dla Towarzystwa do 10 tysięcy rubli rocznie .
W dniach 12–29 VI 1916 r. w Muzeum Higienicznym w Częstochowie czynna była Wy-stawa szkoły polskiej, na której swe prace prezentowali uczniowie dwóch szkół średnich: żeń-skiego ośmioklasowego Gimnazjum W. Chrzanowskiej i Gimnazjum Męskiego Towarzystwa Opieki Szkolnej oraz uczniowie szkół elementarnych prowadzonych przez TOSz. Po wystawie oprowadzali nauczyciele poszczególnych szkół. Szczególne zainteresowanie zwiedzających wzbudzały prace z zoologii, botaniki i anatomii, wykonane pod kierunkiem Jana Prüffera, były to zielniki „Flora ziem polskich” wykonany przez ucznia Rutkowskiego oraz „Trawy ziem pol-skich” wykonany przez ucznia kl. III Kotarskiego (obaj z Gimnazjum Męskiego TOSz); z chemii i mineralogii: zbiór minerałów ucznia kl. V H. Batawii, tablica „Przekrój pieca” ucznia Wosika, modele kryształów wykonane przez ucznia kl. VI Przeworskiego – opiekun Edmund Sojecki. Prezentowano także prace z dziedziny kartografii, modelowania i rysunku, matematyki, języka polskiego.
Wystawa cieszyła się powszechnym zainteresowaniem publiczności, odwiedził ją ks. bi-skup włocławski Stanisław Zdzitowiecki. Poziom prac prezentowanych na wystawie oceniany był wysoko, a gimnazja częstochowskie, pozostające pod kierunkiem Wacława Płodowskiego i Wacławy Chrzanowskiej znacząco wyróżniały się poziomem nie tylko wśród pozostałych szkół. Wysuwano tezę, że były to szkoły nowoczesne, dobrze przygotowujące uczniów do samodziel-nych studiów na wyższych uczelniach
Rok szkolny zakończył się rozdaniem w dniu 29 VI 1916 r. pierwszych świadectw dojrza-łości. Maturzystami oddziału filologicznego byli: Ludomir Gembarzewski, Alfred Hertz, Zyg-munt Janikowski, Kazimierz Kieszczyński, Wacław Lubczyński, Mieczysław Lerner, Stefan Ma-stalerz, Mieczysław Prüffer, Tadeusz Sebowicz, Władysław Szczepański, Ludwik Zauner, Wil-helm Zilber. Matury oddziału realnego otrzymali: Samuel Marguljes, Julian Rozencwajg, Wa-cław Witanowski . W roku szkolnym 1915/16 Rada Pedagogiczna odbyła 27 posiedzeń. Ten pierwszy rok szkolny Jan Prüffer opisuje m.in. tak:
„8-klasowe Gimnazjum Tow. Opieki Szkolnej w bieżącym roku szkolnym posiadało czynnych klas 9, nie wliczając równoległych oddziałów klasy I i II. Ilość uczniów na początku roku szkolnego wynosiła 404, przy końcu 436 (klasa wstępna – 51, I – 96, II – 84, III – 56, IV – 45, V – 32, VI – 28, VII – 29, VIII – 15). Gimnazjum posiadało charakter zakładu naukowego filologicznego z oddziałami realnymi, do których uczęszczało 62 uczniów (z kl. IV – 19, z kl. V – 14, z kl. VI – 12, z kl. VII – 14, z kl. VIII – 3).”
Już w tym pierwszym roku działalności gimnazjum młodzież pod przewodnictwem dy-rektora oraz swoich wychowawców czciła pamięć Ojczyzny w uroczystych obchodach rocznic: powstań listopadowego i styczniowego, Konstytucji 3 maja .
Następny rok szkolny był jednym z najważniejszych w historii szkoły. Z powodu zgonu Henryka Sienkiewicza na nadzwyczajnym posiedzeniu 18 XI 1916 r. zebrała się Rada Miejska, która uczciła pamięć wielkiego Polaka i pisarza. Przewodniczący Rady dr Józef Marczewski przypomniał jego zasługi dla Częstochowy, natomiast ks. kanonik Fulman scharakteryzował działalność H. Sienkiewicza w czasie trwającej wojny. Jednogłośnie postanowiono nazwać Gim-nazjum Towarzystwa Opieki Szkolnej imieniem Henryka Sienkiewicza. Także aleję miedzy par-kami nazwano aleją H. Sienkiewicza. Na Jasnej Górze 20 XI odbyło się uroczyste nabożeństwo żałobne, w którym wzięli udział członkowie Rady oraz uczniowie szkół średnich i wyższe klasy szkół elementarnych .
W dniu 22 XI 1916 r. na posiedzeniu Rady Opiekuńczej Szkolnej, zgodnie z życzeniem Rady Miejskiej, Gimnazjum Męskiemu Towarzystwa Opieki Szkolnej nadano imię Henryka Sienkiewicza. Rada Opiekuńcza tak uzasadniła swój wybór:
„Celem uczczenia wielkich zasług obywatelskich i literackich Henryka Sienkiewicza, jako hołd cieniom Jego, zgodnie z wolą Rady miasta Częstochowy, postanowiono nadać nazwę: Towarzy-stwa Opieki Szkolnej Gimnazjum Męskie im. Henryka Sienkiewicza” .
Częstochowa była pierwszym miastem w Królestwie Polskim, które uczciło pamięć wiel-kiego pisarza . Kilkanaście dni później, 3 XII 1916 r. w szkole odbyła się uroczysta akademia ku czci H. Sienkiewicza. Chór odśpiewał kantatę, a orkiestra wykonała marsz żałobny Fryderyka Chopina. Nauczycielka gimnazjum dr Halina Płodowska wygłosiła odczyt o twórczości Sienkie-wicza.
Drugi z kolei rok szkolny zakończył się rozdaniem 12 świadectw dojrzałości oddziału fi-lologicznego oraz 9 oddziału realnego. Z opłaty wpisowego zwolniono 207 uczniów. W roku 1917/18 w szkole uczyło się 585 uczniów. Wydano 13 świadectw dojrzałości w oddziale filolo-gicznym i 8 w oddziale realnym.
Kolejne ważne wydarzenie w historii szkoły miało miejsce 8 VIII 1918 r. Gimnazjum zo-stało upaństwowione.
„W dniu 8 VIII 1918 r. w Warszawie pomiędzy Królewsko-Polskim Ministerstwem Wyznań Re-ligijnych i Oświecenia Publicznego z jednej strony a Radą Opiekuńczą Gimnazjum Męskiego im. H. Sienkiewicza z drugiej strony zawarto umowę treści następującej:
§ 1. Dyr. Władysław Płodowski jest oficjalnym właścicielem gimnazjum.
§ 2. Rada Opiekuńcza jest właścicielem inwentarza ruchomego szkoły.
§ 3. Dyr. Płodowski zrzeka się wszelkich pretensji w imieniu własnym i spadkobierców na rzecz MWRiOP i wyraża zgodę na upaństwowienie.
§ 4. Rada Opiekuńcza oddaje na własność bezpłatnie inwentarz szkoły MWRiOP.
§ 5. Rada Opiekuńcza w osobach pp. W. Płodowskiego, ks. Fulmana, M. Jurakowskiego oddaje szkołę Król.-Pol. MWRiOP, które z mocy aktu niniejszego staje się od dnia 16 VIII 1918 r. Gimnazjum Królewsko-Polskim. (…) Niniejszym uznaję szkołę tę za państwową i pragnę, aby kształcąca się w niej młodzież miała zawsze przed oczyma wzór gorącej miłości Ojczyzny i chwałę twórczości polskiej i zatwierdzam używaną przez szkołę zaszczytną nazwę, która odtąd brzmieć będzie: Królewsko-Polskie Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza.
Podpisał Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Antoni Ponikowski, szef Sekcji Szkolnictwa Średniego Tadeusz Łopuszański. Warszawa, dnia 2 IX 1918 r.”
Ten rok szkolny rozpoczęto uroczystym nabożeństwem na Jasnej Górze. Po powrocie do szkoły dyr. Płodowski wyjaśnił młodzieży znaczenie upaństwowienia szkoły, zachęcając jedno-cześnie do gorliwego spełniania obowiązków ucznia szkoły polskiej. Z okazji rozpoczęcia roku szkolnego 1918/19 Rada Pedagogiczna wystosowała do Ministra Oświaty telegram następującej treści:
„W dniu rozpoczęcia roku szkolnego Rada Pedagogiczna Królewsko-Polskiego Gimnazjum im. H. Sienkiewicza przesyła Waszej Ekscelencji gorące zapewnienia, że dołoży wszelkich starań, aby godnie odpowiedzieć swym obowiązkom względem przyszłości narodu”.
Wkrótce nadeszła odpowiedź od ministra: „Gorąco dziękuję za zapewnienie gorliwej pracy w służbie narodu i wierzę w jej skuteczność” .
Szkoła była jednym z siedmiu upaństwowionych wówczas gimnazjów prywatnych w by-łej Kongresówce. W listopadzie 1918 r. szkole nadano nową nazwę: I Gimnazjum Państwowe im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie. Należy zaznaczyć, że w akcie przekazania szkoły państwu, dyrektor Płodowski występuje jako właściciel szkoły, gdyż Rada Opiekuńcza nie miała osobowości prawnej. Od tej pory listopadowa rocznica odzyskania niepodległości była czczona wraz z rocznicą powstania szkoły.
Dyrektor Płodowski dbał także o to, żeby szkoła była apolityczna; na posiedzeniach Rady Pedagogicznej zwracał nauczycielom i wychowawcom uwagę, aby nie poruszali w klasach spraw politycznych i zabraniali młodzieży przynoszenia do szkoły wszelkiego rodzaju pism i odezw.
W listopadzie 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, sytuacja gospodarcza była bardzo ciężka. Rada Opiekuńcza gimnazjum wraz z dyrektorem szkoły stale zabiegała o zwiększenie funduszów, gdyż utrzymanie gimnazjum w kolejnym roku wojny, a także po jej za-kończeniu, było bardzo trudne. Stan majątkowy wielu rodziców uległ znacznemu pogorszeniu, większa liczba rodziców wnosiła o zwolnienie od opłaty wpisowej. W związku z tym w grudniu 1918 r. Rada zwróciła się do Naczelnika Powiatu w Częstochowie w sprawie przyznania subsy-dium: 10 tysięcy marek rocznie jako stałą zapomogę na utrzymanie szkoły oraz 15 tysięcy marek na zakup niezbędnych pomocy naukowych. Skład ówczesnej Rady Opiekuńczej był następujący: S. Butkiewicz, dr Ludwik Batawia, ks. kanonik Marian Fulman, inż. Antoni Januszewski, Ma-rian Jurakowski, Mieczysław Kokowski, Bernard Kondratowicz, dr Edward Kohn, dr Józef Mar-czewski, inż. Leon Mońkowski oraz Józef Nowiński .
W posiedzeniach Rady Pedagogicznej uczestniczył wizytator szkół średnich z ramienia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – Kazimierz Morawski, systema-tycznie pomagał on szkole w zdobyciu dotacji, w przydzielaniu pomocy naukowych. Podczas posiedzenia Rady Pedagogicznej 10 XII 1918 r. przedstawił zebranym ogólne cele nauczania oraz zamierzenia ministerstwa w sprawie planowanej reformy szkolnictwa. Podzielił się także swoim wrażeniami z wizytowanych lekcji, wskazując na drobne niedociągnięcia metodyczne. Podczas kolejnych posiedzeń Rady Pedagogicznej nauczyciele żywo dyskutowali na temat zało-żeń reformy, szczególnie o programach nauczania.
Ponowna wizytacja K. Morawskiego miała miejsce 12 III 1919 r. Przedstawił swoje re-fleksje na temat prawidłowego prowadzenia lekcji, większego zaangażowania zarówno nauczy-ciela jak i uczniów. Zaznaczył, że ze względu na to, że szkoła nosi imię Henryka Sienkiewicza, należy wszczepić młodzieży kult ideałów, jakie głosił pisarz, nauczyciele zaś powinni wygłaszać referaty o jego działalności. Podkreślił także, że szkoła państwowa w danym ośrodku powinna być wzorem dla innych szkół .
Młodzież miała organizowane wycieczki celem poznania, jak funkcjonują najlepsze szko-ły w Polsce. Zwiedzano Gimnazjum Męskie im. Stefana Batorego oraz Gimnazjum Żeńskie im. Królowej Jadwigi w Warszawie.
Na zakończenie roku szkolnego 1918/19 wydano 15 pierwszych państwowych świadectw dojrzałości oddziału filologicznego i 4 świadectwa oddziału realnego już z pieczęciami I Gimna-zjum Państwowego im. H. Sienkiewicza. Zakończenie pierwszego roku szkolnego w niepodległej Polsce tak opisuje „Goniec Częstochowski” z 15 VI 1919 r.:
„W godzinach porannych odbyły się nabożeństwa dla młodzieży, po których parami wracano do szkoły po świadectwa i cenzury. W kościele im. Panny Maryi nabożeństwo dla uczniów Gimna-zjum Państwowego odprawił senior prefektów ks. kanonik Ciesielski, który zarazem wygłosił do zgromadzonej młodzieży pouczającą przemowę o pożytecznym spędzaniu ferii wakacyjnych. Następnie uczniowie udali się przy dźwiękach orkiestry na podwórze gmachu szkolnego, gdzie dyr. Płodowski w serdecznych słowach dawał rady i wskazówki swym wychowawcom, zachęca-jąc do gorliwej pracy nad zdobywaniem wiedzy. Po czym rozdano młodzieży w salach klaso-wych świadectwa i cenzury.”
Świadectwa dojrzałości otrzymali wówczas: Stanisław Kozłowski, Stanisław Cybulski, Stanisław Szczepański, Gustaw Siemieński, Adam Miller, Aleksander Pilc, Edmund Całus, Zygmunt Bednarski, Bohdan Nowak, Jerzy Rutkowski, Emil Zauner, Juliusz Niemierko, Zdzi-sław Sakowski, Henryk Batawia, Zygmunt Raport, Zygmunt Epsztajn, Zygmunt Brandlewicz, Edward Płucer-Sarna, Władysław Landau .
W 1919 r. miały miejsce ważne wydarzenia w dziejach gimnazjum. W sierpniu tego roku odbyła się przeprowadzka szkoły z ulicy Teatralnej do gmachu po byłym rosyjskim gimnazjum męskim, przy alei NMP nr 56 . Z powodu przeprowadzki na początku roku szkolnego odbywa-ły się skrócone lekcje. W protokole Rady Pedagogicznej z 5 IX 1919 r. napisano, że „ze względu na opóźnienie robót adaptacyjnych w budynku, klasy niższe będą miały naukę przed południem, a klasy wyższe po południu. Taki stan potrwa do końca września. Uroczyste poświęcenie gmachu szkolnego odbędzie się w II połowie października”. Nabożeństwo szkolne na rozpoczęcie roku szkolnego odbyło się dopiero 13 IX 1919 r.
W sierpniu 1919 r., gdy wybuchło I powstanie śląskie, Częstochowa bardzo aktywnie włączyła się w akcję pomocy powstańcom. Przedstawiciele miejscowych organizacji społecz-nych i politycznych jeszcze w tym samym miesiącu powołali Komitet Niesienia Pomocy dla Górnego Śląska z zadaniem zbierania składek i ofiar dla powstańców. Aktywny udział w pracach Komitetu brali także profesorowie Gimnazjum Męskiego im. H. Sienkiewicza, m.in. ks. Michał Ciesielski, Wacław Fiedler, Bolesław Jakubowski, Jan Kozicki, Edmund Sojecki. Zaś nauczycie-le wszystkich gimnazjów dobrowolnie opodatkowali się, przeznaczając 1% swych poborów na cele plebiscytowe. Na wezwanie Komitetu Niesienia Pomocy dla Górnego Śląska zarządzono zbiórkę pieniężną wśród uczniów, natomiast prof. Sojecki wygłosił odczyt o Górnym Śląsku. W lutym 1920 r. powstał Komitet Plebiscytowy Okręgu Częstochowskiego, który zorganizował w Częstochowie akademie z odczytami na temat: Polskość na Śląsku w ciągu wieków, Początki na-rodowego odrodzenia Śląska. Sekcją odczytową kierował Wacław Fiedler, ofiarnie pracowali w niej także wspomniani już nauczyciele gimnazjum: Jakubowski, Sojecki, Wróblewski i Kozicki, zapoznając społeczeństwo Częstochowy z dziejami Śląska .
Już w październiku 1919 r. Częstochowa oddała hołd swoim bohaterom. Na cmentarzu Kule odsłonięto pomnik ku pamięci poległych w walkach za wolność Ojczyzny legionistów czę-stochowian. Wśród nich byli także uczniowie I Gimnazjum Polskiego G. Kośmińskiego: Remi-giusz Niekrasz, Tadeusz Weese i gimnazjum rządowego: Stanisław Pułanik, Bolesław Bielobra-dek. Zaledwie przed rokiem powołany z inicjatywy pani Kokowskiej (żony mecenasa Mieczy-sława Kokowskiego) Komitet dzięki swojej ogromnej pracy w krótkim czasie zebrał dobrowolne ofiary pieniężne i rzeczowe na budowę pomnika. Na pomniku widniał napis „Częstochowa Sy-nom Swoim 1914–1918”, a jego autorem był rzeźbiarz Józef Billewicz .
W grudniu 1919 r. na swym posiedzeniu Rada Pedagogiczna stwierdziwszy, że wyniki nauczania w II okresie spadły w porównaniu z I okresem, uczniom z niewielkimi postępami w nauce zabroniła udziału w pracach: świetlicy, redakcji „Głosu Młodzieży”, kółka sportowego, Samopomocy Uczniowskiej, kółek samokształcenia i samorządów klasowych. Zgłoszono nawet propozycję, aby „uczniowie próżniacy” nie mogli korzystać z zasobów Samopomocy. Jednakże przeciwko tej uchwale stanowczo zaprotestowało dwóch członków Rady: dr Kędzierski i Józef Wahrmund, którzy stwierdzili, że „kwalifikowanie niezamożnych do pożywienia z Samopomocy winno mieć jedynie za podstawę niezamożność potrzebującego; usuwanie uczniów od pożywie-nia ze względu na niedostateczne postępy w nauce jest bezzasadne (...) tym samym nie wydobę-dzie się z niego więcej energii, ale będzie się współdziałać w upadku jego ciała i ducha”. Tego dnia także Rada ustaliła, odpowiadając na inicjatywę Polskiego Białego Krzyża w Częstochowie, że kwestę na ciepłą odzież dla żołnierzy w polu zorganizują panowie Jan Kozicki i Trzos . W Gimnazjum uczyło się wtedy 450 uczniów; otrzymywali oni pożywienie wg norm Polskiego Komitetu Pomocy Dzieciom i mieli zapewnione bezpłatne badania lekarskie dwa razy w roku. Koszty utrzymania ponosił Skarb Państwa .
W czasie wojny polsko-bolszewickiej, 8 VI 1920 r. nauczyciele „Sienkiewicza” wykazali się wspaniałą patriotyczną postawą, wydali odezwę następującej treści:
„Wobec grożącego Państwu Polskiemu niebezpieczeństwa, grono nauczycielskie Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Częstochowie zebrane na posiedzeniu dniu 8 czerwca br. uchwaliło oddać się do dyspozycji Naczelnego Dowództwa WP, a tymczasem ofiarować swe usługi miejscowemu dowództwu w służbie pomocniczej”.
Na początku II połowy 1920 r. budynek szkolny zamieniono na szpital wojskowy prowa-dzony przez PCK, więc lekcje odbywały się przez pewien czas w lokalu II Gimnazjum Państwo-wego im. R. Traugutta przy ul. Kościuszki 19a.
Na początku roku szkolnego 1920/21 Rada Pedagogiczna przyjęła kilka ważnych ustaleń. Dotyczyły one stosowania kar wobec uczniów. Zgodnie z wytycznymi Zjazdu Dyrektorów kara tzw. kozy nie mogła być stosowana, gdyż całkowicie straciła znaczenie wychowawcze, jedynie wychowawca mógł ewentualnie zastosować tę karę. Rada wypowiedziała się za stopniowaniem kar: 1) ostrzeżenie wychowawcy 2) ostrzeżenie dyrektora w jego gabinecie 3) ostrzeżenie dyrek-tora w klasie 4) ostrzeżenie Rady Pedagogicznej 5) wydalenie, z tym że wniosek o wydalenie ucznia może wystawić jedynie wychowawca. Jeśli chciałby zrobić to inny nauczyciel, to musiał-by przynajmniej na 3 dni przed posiedzeniem Rady podać ten wniosek do publicznej wiadomo-ści. Ponadto uchwalono prowadzenie przez nauczycieli specjalnych notatek o uczniach. Każdy uczeń miał mieć założony zeszyt spostrzeżeń i uwag na cały pobyt w szkole. Uchwalono także stosowanie pochwał, ale zalecono „stosować je oględnie, aby nie rozbudzić pyszałkowatości” . Rada odniosła się także do sprawy przynależenia młodzieży do niedawno powstałych organizacji: „Strzelca” oraz Ligi Młodzieży, wypowiadając się jednogłośnie przeciwko należeniu uczniów do tychże, gdyż zachodziła obawa, że młodzi ludzie nie będą właściwie wypełniać zajęć obowiąz-kowych i mogą też lekceważyć organizacje już działające w szkole. W lutym 1921 r. Rada Pe-dagogiczna poruszyła niezwykle ważną ideę budowy sali gimnastycznej, która w okresie później-szym została zrealizowana.
W maju 1921 r. na wieść o wybuchu III powstania śląskiego wielu uczniów podążyło w szeregi powstańców. W Częstochowie powstał Komitet Obrony Górnego Śląska. Na wezwanie „Komitetu Pomocy dla Górnego Śląska” zarządzono zbiórkę pieniędzy wśród uczniów, natomiast prof. Sojecki wygłosił odczyt o Górnym Śląsku. W budynku szkolnym urządzono szpital po-wstańczy.
Rok szkolny 1920/21 był ostatnim, w którym wydano matury gimnazjum filologicznego. Zostało ono bowiem przekształcone w gimnazjum realne, a kształcąca się młodzież na kierunku humanistycznym, została przeniesiona do II Gimnazjum Państwowego im. Romualda Traugutta. Od tej pory zawiązała się współpraca i powstała więź między tymi gimnazjami.
W następnych latach gimnazjum rozwijało się wielokierunkowo. W 1923 r. na potrzeby Gimnazjum Państwowego im. H. Sienkiewicza rodzice młodzieży złożyli 1.200.000 marek pol-skich. Za te środki zakupiono materiały budowlane i prace przy rozbudowie szkoły mogły posu-wać się naprzód . W tymże roku miało miejsce wydarzenie, które odbiło się szerokim echem w Częstochowie.

Ciag dalszy w II częśći

[Komentarze (3)]
- Redakcja Strony -
- Absolwenci -
- Wyszukiwanie -
- IV L.O. w Internecie -
- Absolwenci innych LO -





Projekt i wykonanie: © 2005 Tomasz 'Skeli' Witaszczyk, all rights reserved.
Modified by X-bot
Hosting stron internetowych