Almanach Absolwentów Sienkiewicza

3 maja minęła 35 rocznica śmierci Wacława Tokarza , co daje sposobność do przypomnienia tej mało znanej, a przecież jakże zasłużonej również dla Częstochowym postaci. Był wybitnym historykiem, znawcą między innymi dziejów wojskowości i historii politycznej Polski końca XVIII wieku. Problematyce tej poświęcił wiele cennych publikacji.
W 1909 roku objął katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1928 roku był profesorem Uniersytetu Warszawskiego. W latach 1918 - 26 jako pułkownik kierował Wojskowym Instytutem Naukowo - Wydawniczym w Ministerstwie Sprawa Wojskowych. W tym czasie redagował " Bellonę " ( pismo dla oficerów ) i " Wiarusa ". Jego inicjatywie zawdzięcza powstanie Centralna Biblioteka Wojskowa. Tak w encyklopedycznym skrócie wyglądałaby działalność W. Tokarza, który zasłużył sobie na wdzięczną pamięć potomnych.
Natomiast z Częstochową wiąże go miejsce urodzenia ( 07.06.1873 )i lata nauki w tutejszym gimnazjum rosyjskim ( mieszczącym sie w dzisiejszym LO im. H. Sienkiewicza - przypad. redakcja ), w czasie których dał sie poznać jako uzdolniony uczeń i aktywny uczestnik prac tajnego kółka samokształceniowego, istniejącego w tymże gimnazjum. Tego okresu, a ściślej lat 1890 - 92, sięgają spisane duzo później wspomnienia Tokarza, stanowiące dziś ciekawy dokument, patriotycznych postaw częstochowskiej młodzieży szkolnej i środowiska inteligencji.
Zadaniem koła było samokształcenie w dziedzinie historii i literatury polskiej, forma aktywności - wykłady odbywające się w parterowym domku rodziny Jeziorowskich, przy ulicy tylnej, w polu bądź w lesie pod miastem. Przygotowano je posługując się nielegalnymi wydawnictwami, sprowadzonymi z Krakowaprzez częstochowskiego księgarza Kunowskiego oraz książkami dostarczonymi przez ówczesnego prefekta szkoły, księdza F. Jutnera. Zgromadzoną w ten sposób bibliotekę udostępniono później uczniom nizszych klas.
Tokarz zajmował się wówczas opracowywaniem wykładów z literatury polskiej, a przy okazji rozwijał zainteresowania historią, których efektem było studium o bitwie pod Stoczkiem , opublikowane na łamach wydawanego przez koło - oczywiście konspiracyjnie - miesięcznika. Pod wpływem " nieprawomyślnych " lektur i w toku ożywionych dyskusji na temat nowszych dziejów Polski kształtowały sie poglądy i przekonania przyszłego historyka, pełne krytycyzmu wobec oficjalnie obowiązujących treści nauczania. O tym, jak głęboko ów krytycyzm przeniknął do świadomości Tokarza i jego kolegów, świadczy fragment wspomnień dotyczący lekcji, historii, która odbyła się w setną rocznicę Konstytucji 3 Maja, tuż po warszawskich demonstracjach i aresztowaniach.
Odgłosy tych wydarzeń docierały tez do Częstochowy, tym bardziej że wśród represjonowanych byli częstochowscy studenci ( m.in. R. Mielczarski ). Natychmiastową reakcją władz gimnazjalnych były ostrzeżenia przed niebezpiecznymi wywrotowcami kierowane do lekkomyślnych uczniów i wzmożona perswazja lekcyjna. " Nasz - wspomina po latach Tokarz - tak senny zazwyczaj mentor tego przedmiotu Aleksander Anatoljewicz Dubicki, przerywający tylko od czasu do czasu mocno fantastyczne odpowiedzi uczniów zapytaniem, w którym roku miały miejsce te dziwne zdarzenia, dziś był bardzo ożywiony. Wydobył jakąś grubą księgę i zaczął nam z niej odczytywaćopowieść o " polskiej anarchii ", której tak wymownym dowodem była i Konstytucja 3 Maja. Była to wyraźna prowokacja, gdyż oni na pewno wiedzieli, co my czujemy. Co tu było robić na to ! (...) Matura za pasem. Pospuszczaliśmy głowy z uczuciem psów pobitych, a tamten na katedrze czytał i czytał bez końca. Po skończonej lekcji nie śmieliśmy jeden drugiemu spojrzeć w oczy.
W późniejszych czasach, juz po osiągnięciu kariery naukowej, Tokarz niejeden raz odwiedzał Częstochowę, angażując swoje doświadczenie i autorytet w tworzenie podstaw miejscowego ruchu naukowego. I jego inspiracji sekcja historyczna Towarzystwa Popierania Kultury Regionalnej przystąpiła w 1932 roku do cennych dla miasta prac dokumentacyjnych i bibliograficznych.
Jak widać , Wacław Tokarz, gdy żył, pamiętał o Częstochowie. Powracał do niej we wspomnieniach, ale i włązcał się w nurt jej aktualnych spraw. Dzis po upływie 55 lat od jego śmierci, jest postacią na ogół zapomnianą. Być może symboliczna formą przywrócenia należnej mu pamięci byłoby, poza prasową wzmianką , nazwanie w przyszłości jednej z miejscowych ulic jego imieniem.
( W.L. )

Uwaga ! W szkolnej Izbie Tradycji znajduje się jedna z książek napisanych przez Wacława Tokarza - " Sprzysiężenie Wysockiego i noc listopadowa ". - wydanie 1925 rok.

[Komentarze (0)]